Μικροοργανισμοί: Τα πολύτιμα μικρόβια για την ανθρώπινη υγεία

Μικρά, αόρατα αλλά πολύ ανθεκτικά και εξαιρετικά εξελιγμένα πλάσματα, οι μικροοργανισμοί είναι απαραίτητοι για τη ζωή στη Γη και για την καλή μας υγεία. Τι υπηρεσίες μας παρέχουν; Πώς μπορούμε να τα προστατεύσουμε; Γιατί μερικά από αυτά προκαλούν ασθένειες;

Οι μικροοργανισμοί είναι ζωντανά όντα αόρατα με γυμνό μάτι, που μερικές φορές ονομάζονται «μικρόβια» ή «βακτήρια». Αποτελούνται γενικά από ένα μόνο κύτταρο και υπάρχουν παντού: από τα βάθη του ωκεανού έως τα βάθη των εντέρων μας, συμπεριλαμβανομένου του αέρα, του εδάφους, των φυτών και των υδάτινων οδών.

Μικροοργανισμοί: Ακούραστοι Εργάτες στη Σκιά

Οι μικροοργανισμοί είναι απαραίτητοι για τη ζωή στη Γη χάρη στις υπερδυνάμεις τους. Αυτές περιλαμβάνουν τον ρόλο που παίζουν στην αποσύνθεση των φυτικών και ζωικών αποβλήτων και τη βασική τους λειτουργία στη δέσμευση άνθρακα και αζώτου. Αποτελούν επομένως βασικούς κρίκους στη λειτουργία των χερσαίων οικοσυστημάτων και ουσιαστικούς συμμάχους για την υγεία των έμβιων όντων.

Το σώμα μας αποτελεί ένα πραγματικό οικοσύστημα μέσα στο οποίο πληθυσμοί που αποτελούνται από δισεκατομμύρια «φιλικούς» μικροοργανισμούς ζουν σε αρμονία, παρέχοντάς μας πολλαπλές υπηρεσίες και αποτελούν τη χλωρίδα ή μικροχλωρίδα του οργανισμού. Αυτός ο τύπος μικροβιακής κοινότητας βρίσκεται επίσης σε ζώα και φυτά, αλλά και σε εδάφη και ωκεανούς.

Η μικροχλωρίδα είναι η κοινότητα των μικροοργανισμών —κυρίως βακτηρίων, αλλά και ιών, μυκήτων και άλλων μικροβίων— που αποικίζουν το ανθρώπινο σώμα. Το είδος, ο αριθμός και η κατανομή αυτών των μικροοργανισμών ποικίλλουν σημαντικά ανάλογα με το που βρίσκονται μέσα  στο σώμα.

Η εντερική μικροχλωρίδα συμπεριλαμβάνει τον μεγαλύτερο αριθμό μικροοργανισμών στο ανθρώπινο σώμα.

Τόσα βακτήρια όσες και οι υπηρεσίες που παρέχουν τον άνθρωπο

• Τα βακτήρια Rhizobium, δεσμεύουν αζώτο από το έδαφος στο επίπεδο της ρίζας των ψυχανθών και προάγουν την ανάπτυξή τους ενώ περιορίζουν τη χρήση χημικών λιπασμάτων.

• Τα βακτήρια Lactobacillus acidophilus και Streptococcus thermophilus μετατρέπουν το γάλα σε γιαούρτι.

• Ο μύκητας Penicillium roqueforti μετατρέπει το πηγμένο γάλα που έχει υποστεί ζύμωση σε μπλε τυρί ή ροκφόρ.

• Οι ιοί που ονομάζονται «φάγοι» μας επιτρέπουν να θεραπεύσουμε ορισμένες λοιμώξεις που προκαλούνται από ανθεκτικά στα αντιβιοτικά βακτήρια.

• Η μαγιά Saccharomyces cerevisiae μετατρέπει τα σάκχαρα από το σιτάρι ή το κριθάρι σε αλκοόλ για την παρασκευή μπύρας.

• Τέλος μια ομάδα βακτηρίων και μυκήτων καθαρίζουν το νερό σε μονάδες επεξεργασίας λυμάτων.

Αγαπήστε τα μικρόβια σας, θα σας το ανταποδώσουν.

Αν θεωρούσατε ότι τα μικρόβια πρέπει οπωσδήποτε να καταπολεμούνται, σίγουρα έχετε ήδη καταλάβει ότι κάνατε λάθος! Στη συντριπτική πλειονότητά τους είναι απαραίτητα για τη ζωή και τις δραστηριότητες του ανθρώπου. Είναι επίσης απαραίτητα για τη καλή λειτουργία του σώματός και για την υγεία μας.

Κοινή χρήση καλών πρακτικών

Είμαστε πράγματι οικοδεσπότες για ένα πλήθος διαφορετικών μικροοργανισμών που τους ονομάζουμε «συμβιωτικούς», ώστε να τους διαφοροποιήσουμε από τους παθογόνους, με τους οποίους ζούμε πραγματικά σε πλήρη αρμονία. Σε αντάλλαγμα για αυτή τη φιλοξενία, τα μικρόβια μας παρέχουν ανεκτίμητες υπηρεσίες.

Μερικοί εκπληκτικοί αριθμοί

Υπάρχουν 10 φορές περισσότερα βακτήρια μέσα στο σώμα μας από τα κύτταρα μας.

Υπάρχουν 50 έως 150 φορές περισσότερα διαφορετικά γονίδια στη μικροχλωρίδα από ότι στα κύτταρα του ανθρώπινου σώματος. Η μικροχλωρίδα επομένως αντιπροσωπεύει ένα πραγματικό «δεύτερο γονιδίωμα».

Στο έντερο, τα βακτήρια της μικροχλωρίδας τρέφονται με διαιτητικές ίνες, τις οποίες δεν μπορούμε να διασπάσουμε, και σε αντάλλαγμα απελευθερώνουν πολύτιμες ενώσεις που ονομάζονται «λιπαρά οξέα βραχείας αλυσίδας». Αυτά τα μόρια τρέφουν τα κύτταρα του εντέρου, συμβάλλουν στην ανάπτυξη και τη διαφοροποίησή τους και ενισχύουν τη λειτουργία του εντερικού φραγμού. Τα μικρόβια συνθέτουν επίσης χρήσιμες βιοδραστικές ουσίες, όπως αμινοξέα και βιταμίνες (Κ2, Β5, Β6 κ.λπ.).

Συμβάλλουν στην ωρίμανση των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος, τα οποία είναι ιδιαίτερα πολυάριθμα στο εντερικό επιθήλιο. Επιπλέον, όταν ο πληθυσμός τους είναι επαρκής, καταλαμβάνουν το εντερικό περιβάλλον και παράγουν αντιβακτηριακές πρωτεΐνες που ονομάζονται βακτηριοσίνες, προστατεύοντας έτσι από τον πολλαπλασιασμό των παθογόνων μικροοργανισμών. Τέλος, συνθέτουν μεταβολίτες που μπορούν να ρυθμίσουν ορισμένες φυσιολογικές λειτουργίες του οργανισμού, όπως τις ανοσολογικές και νευρικές. Για παράδειγμα, υπάρχει συνεχής επικοινωνία μεταξύ της μικροχλωρίδας και του εγκεφάλου, γνωστή ως άξονας μικροχλωρίδας-εντέρου-εγκεφάλου.

Πώς να φροντίσετε τα μικρόβια σας

Η καλή υγεία της μικροχλωρίδας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: γενετική, ηλικία, τοποθεσία, μέθοδος τοκετού κ.λ.π. Αλλά ο πιο ισχυρός ρυθμιστής της εντερικής μικροχλωρίδας παραμένει η διατροφή. Η διατροφή που ευνοεί την «υγιεινή» μικροβίωση, πρέπει να είναι πλούσια και να περιλαμβάνει ποικιλία φυτικών τροφών όπως φρούτα, λαχανικά, ελαιούχους σπόρους, δημητριακά ολικής αλέσεως, όσπρια, κ.λ.π. Τα τρόφιμα αυτά θα παρέχουν στους μικροοργανισμούς τα κατάλληλα «υποστρώματα» (ουσιαστικά την τροφή που λαχταρούν) καθώς και τα απαραίτητα ζωντανά βακτήρια ώστε να είναι σε θέση να εκτελούν τις λειτουργίες τους.

Η διατροφή δεν πρέπει επίσης να περιέχει πάρα πολλά επιβλαβή τρόφιμα, όπως αυτά που περιέχουν γαλακτωματοποιητές και γλυκαντικές ουσίες. Ο περιορισμός της χρήσης ορισμένων φαρμάκων (αντιβιοτικά, αντιόξινα, καθαρτικά, αγχολυτικά κ.λπ.), η αποφυγή του αλκοόλ και του καπνίσματος και η τακτική σωματική δραστηριότητα είναι επίσης ισχυροί σύμμαχοι για την προώθηση της υγιούς ισορροπίας στη μικροχλωρίδα .

Όταν τα μικρόβια είναι ανθυγιεινά, το σώμα μας είναι ανθυγιεινό.

Όπως γνωρίζετε, τα μικρόβια είναι υπεύθυνα για μια πληθώρα μολυσματικών ασθενειών: ο ρινοϊός προκαλεί το κοινό κρυολόγημα, ο ιός SARS-CoV-2 προκαλεί COVID-19, το βακτήριο Salmonella προκαλεί γαστρεντερίτιδα και ο μύκητας Candida προκαλεί καντιντίαση. Ευτυχώς, τα αντιμικροβιακά (αντιβιοτικά, αντιιικά, αντιμυκητιακά κ.λπ.) αντιμετωπίζουν πλέον την πλειοψηφία των λοιμώξεων που προκαλούνται από μικροοργανισμούς.

Αντιμικροβιακή Αντίσταση: Προσοχή, Κίνδυνος!

Λόγω της υπερβολικής χρήσης των αντιβιοτικών, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται το φαινόμενο της ανάπτυξης μηχανισμών ανθεκτικότητας από τους μικροοργανισμούς. Για παράδειγμα, ορισμένα παθογόνα βακτήρια δεν ανταποκρίνονται πλέον σε κανένα αντιβιοτικό. Μιλάμε για «πολυανθεκτικά» βακτήρια ή «υπερβακτήρια». Έτσι, ορισμένες ασθένειες που κάποτε ήταν θεραπεύσιμες (ουρολοιμώξεις, σεξουαλικά μεταδιδόμενες ή νοσοκομειακές λοιμώξεις, διάρροια, φυματίωση κ.λπ.) μπορεί τώρα να είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να αντιμετωπιστούν.

Αναγνωρισμένη από τον ΠΟΥ ως αιτία ανησυχίας για τη δημόσια υγεία, η μικροβιακή αντοχή θα μπορούσε να σκοτώσει έως και 10 εκατομμύρια ανθρώπους ετησίως μέχρι  το 2050 (όσο και ο καρκίνος).

Ανισορροπίες στο μικροβιακό πληθυσμό και πως συνδέονται με διάφορες ασθένειες

Οι μικροοργανισμοί δεν ευθύνονται μόνο για μολυσματικές ασθένειες. Εμπλέκονται επίσης στην παχυσαρκία, τον διαβήτη, την οστεοπόρωση, τον καρκίνο, ακόμη και τις αγγειακές και νευροεκφυλιστικές ασθένειες (νόσος Πάρκινσον, Αλτσχάιμερ κ.λπ.). Μελέτες δείχνουν ότι τα άτομα που πάσχουν από αυτές τις ασθένειες έχουν μια ανισορροπία στο μικροβίωμα τους που ονομάζεται «δυσβίωση». Η δυσβίωση χαρακτηρίζεται από απώλεια πλούτου και ποικιλότητας στους μικροβιακούς πληθυσμούς, ιδιαίτερα στο έντερο. Πολυάριθμες μελέτες δείχνουν ότι αυτή η ανισορροπία μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη λειτουργία του σώματός και να προωθήσει την εμφάνιση ή επιδείνωση ασθενειών.

Τα τρέχοντα δεδομένα δεν μας επιτρέπουν να γνωρίζουμε με ακρίβεια εάν η δυσβίωση είναι αιτία ασθένειας ή εάν η ασθένεια είναι αιτία δυσβίωσης. Ωστόσο, μελέτες υποδεικνύουν ότι με την προώθηση μιας πλούσιας και ποικιλόμορφης «υγιεινής» μικροχλωρίδας ή με την επανεξισορρόπησή της, μπορεί να είναι δυνατή η διατήρηση καλύτερης υγείας.

Ρυθμίστε το μικροβίωμα σας για σκοπούς πρόληψης αλλά και ... θεραπείας!

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να ρυθμίσετε προς όφελος σας την εντερική μικροχλωρίδα σε περιπτώσεις δυσβίωσης ή ασθένειας:

• Διατροφή και τρόπος ζωής

• Πρεβιοτικά (ινουλίνη, γαλακτο-ολιγοσακχαρίτες ή GOS, φρουκτο-ολιγοσακχαρίτες ή FOS και λακτουλόζη): Αυτές οι ενώσεις είναι ικανές να θρέψουν τις ομάδες των ωφέλιμων βακτηρίων, όπως το Bifidobacterium και το Lactobacillus, και έτσι να προάγουν τον πολλαπλασιασμό τους.

• Προβιοτικά (ειδικά στελέχη ζωντανών βακτηρίων ή ζυμομυκήτων με αποδεδειγμένα οφέλη για την υγεία): Η επιστημονική απόδειξη της αποτελεσματικότητάς τους αφορά επί του παρόντος μόνο παιδική διάρροια ή διάρροια που σχετίζεται με χρήση αντιβιοτικών, ορισμένες φλεγμονώδεις ασθένειες του εντέρου ή νεκρωτική εντεροκολίτιδα, αλλά το θεραπευτικό δυναμικό τους αποτελεί αντικείμενο εκτενούς έρευνας.

 • Βιοενεργοί μεταβολίτες: Επιλέγονται για την ικανότητά τους να ρυθμίζουν τη φυσιολογία των μικροοργανισμών-στόχων.

• Μεταμόσχευση κοπράνων (FMT): Περιλαμβάνει τη μεταφορά της εντερικής μικροχλωρίδας ενός υγιούς ατόμου στο έντερο ενός άρρωστου ατόμου. Για παράδειγμα, αυτή η τεχνική έχει δείξει ιδιαίτερα πειστικά αποτελέσματα (ποσοστό ίασης 90%) για λοιμώξεις από Clostridium difficile, αλλά θα μπορούσε επίσης να είναι χρήσιμη για την ανακούφιση των συμπτωμάτων του αυτισμού.

Ο μικροβιακός κόσμος: μια άπειρη δεξαμενή θεραπευτικών οδών

Οι μικροοργανισμοί αποτελούν ένα πολύτιμο πεδίο εξερεύνησης για τους ερευνητές. Για παράδειγμα, για την καλύτερη καταπολέμηση της βακτηριακής αντοχής στα αντιβιοτικά και την ανάπτυξη εργαλείων παρακολούθησης, οι επιστήμονες χρειάζονται καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο τα βακτήρια ανταλλάσσουν τα γονίδιά τους, πώς αποκτούν αντοχή στα αντιμικροβιακά φάρμακα και τις οδούς με τις οποίες αυτές οι αντιστάσεις κυκλοφορούν μεταξύ του περιβάλλοντος, των ανθρώπων και των ζώων.

Οι πιο εξελιγμένες τεχνικές γονιδιωματικής και μεταγονιδιωματικής υψηλής ανάλυσης (Whole Genome Sequencing και meta-Whole Genome Sequencing) , που χρησιμοποιούνται πλέον σε μελέτες της ανθρώπινης μικροχλωρίδας, αποτελούν ισχυρά εργαλεία για την εξερεύνηση της μικροβιακής δυναμικής.

Η μικροχλωρίδα στο επίκεντρο της έρευνας

Διενεργείται επίσης ένας αυξανόμενος αριθμός μελετών για την καλύτερη κατανόηση του τρόπου αλληλεπίδρασης των μικροοργανισμών με τον άνθρωπο, του τρόπου με τον οποίο συμβάλλουν στην καλή λειτουργία των ανθρώπινων κυττάρων, ποια μικροβιακά προφίλ είναι πιο ευνοϊκά για την υγεία και ποιες τροποποιήσεις συμβάλλουν στην εμφάνιση ασθενειών.

Στόχος: η εύρεση νέων θεραπευτικών οδών και νέων προβιοτικών βακτηρίων για τη ρύθμιση της μικροχλωρίδας και την αποτελεσματικότερη διαχείριση ορισμένων οξειών και χρόνιων παθολογιών.

Μερικές πολλά υποσχόμενες μέθοδοι

• Ορισμένες ουσίες που παράγονται φυσικά από βακτήρια, όπως οι βακτηριοσίνες, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη νέων θεραπειών για την εξάλειψη των παθογόνων μικροοργανισμών ή την επιβράδυνση της ανάπτυξής τους. Άλλα μόρια που προέρχονται από τον βακτηριακό μεταβολισμό, όπως τα λιπαρά οξέα βραχείας αλυσίδας, θα μπορούσαν επίσης να χρησιμοποιηθούν για τα πολλαπλά οφέλη τους στην υγεία, συμπεριλαμβανομένων των αντιφλεγμονωδών και αντικαρκινικών τους επιδράσεων.

• Η γενετική διαμόρφωση βακτηρίων όπως το Escherichia coli θα μπορούσε να τους επιτρέψει να παράγουν διαφορετικούς τύπους μορίων με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ιατρική: μερικά έχουν σχεδιαστεί για να ρυθμίζουν θετικά τη μικροχλωρίδα σε περιπτώσεις δυσβίωσης που προκαλείται από αντιβιοτικά, άλλα λειτουργούν ως εμβόλιο για την καταπολέμηση της Vibrio cholera (το βακτήριο που ευθύνεται για τη χολέρα), και άλλα που σκοτώνουν συγκεκριμένα παθογόνα όπως η ψευδομονάδα (Pseudomonas aeruginosa) βακτήριο που προκαλεί τον όλεθρο σε ανοσοκατεσταλμένα άτομα.

• Οι βακτηριοφάγοι θα μπορούσαν τελικά να χρησιμοποιηθούν για να στοχεύσουν πολύ συγκεκριμένα τα ανθεκτικά στα αντιβιοτικά βακτήρια σε περιπτώσεις μόλυνσης, αποτελώντας μια δυνητικά ισχυρή εναλλακτική λύση στα αντιβιοτικά.

Όπως βλέπετε, οι μικροοργανισμοί μπορεί να είναι αόρατοι και να έχουν κακή φήμη, αλλά αξίζουν τον πλήρη σεβασμό και την προσοχή μας. Γιατί ξεκάθαρα τα χρειαζόμαστε για να επιβιώσουμε! Ενώ οι κοινότητες που σχηματίζουν, οι αλληλεπιδράσεις που έχουν με το περιβάλλον και ο ρόλος που παίζουν στο σώμα μας εξακολουθούν να είναι γεμάτες μυστήρια, δεν περνάει μέρα χωρίς μια νέα μελέτη που να αποδεικνύει τη σημασία της παρουσίας τους στο πλευρό μας και συνεπώς της ενίσχυσης της συμβίωσης μας μαζί τους!

Για περισσότερες λεπτομέριες και πληροφορίες σχετικά με τη σημασία που έχει το υγιές μικροβίωμα του εντέρου στη υγεία του οργανισμού μπορείτε να προμηθευτείτε το βιβλίο μας " Η αντιφλεγμονώδης διατροφή"! 

Για να το αποκτήσετε κάντε κλικ στον παρακάτω σύνδεσμο

H ΑντιφλεγμονΩδης ΔιατροφH

Επίσης για την έκδοση στα αγγλικά 

The Inflammation Solution: The Book